2021 yılı Karel için nasıl geçti? Yerli çip üretilebilir mi? Otomotiv sektöründeki gelişmeler neler? Karel'in yurtdışı faaliyetleri nasıl ilerliyor? 5G teknolojisi için neler yapıyoruz? 2022 planları arasında neler var? Karel Teknik Murahhas Üyesi ve Türk Elektronik Sanayicileri Derneği (TESİD) Yönetim Kurulu Başkanı Yaman Tunaoğlu, Apara canlı yayınında değerlendirdi.
Video Metni:
Karel bir teknoloji şirketi. Faaliyet alanlarına baktığımızda; telekom, savunma, kurumsal proje, elektronik üretim, elektronik üretimin altında başka kırılımlar var. Öncelikle şirket profili ile ilgili neler söylersiniz? 2021 yılı Karel için nasıl geçti?
Sizin de belirttiğiniz gibi Karel bir teknoloji platform şirketine dönüştü. 1986 yılında kurulduğumuzda, bizim ilk çıkış noktamız haberleşme elektroniği, telefon santralıydı. Ancak, bugün geldiğimiz noktada sadece telekom tarafında değil, savunma, otomotiv, beyaz eşya elektroniğinde hatta 5G gibi çok farklı alanlarda teknoloji üreten bir firma oldu Karel. Aynı zamanda Türkiye’nin en büyük elektrik üretim tesislerinden birisine de sahibiz. Aslında, bu gelişimimiz biraz da sektörün gelişimini de gösteriyor. Son dönemde sizler de çok yakından görüyorsunuz. Teknoloji her alanda, her dikeyde önümüze çıkıyor. Tarımdan sağlığa, ulaşıma kadar teknoloji çok ön planda. Öyle olunca, elektronik de ön planda oluyor. Dolayısıyla, elektronik tasarım ve üretim yapan firmaların önünün açık olduğu bir dönemden geçiyoruz.
Aslında bir dönüşüm yaşadınız. Önemli ve zamanın gerektirdiği bir dönüşümden bahsediyoruz.
Doğru. Aslında, bu tür değişim-dönüşüm zamanları bir takım geri kaldığınız noktalar için fırsattır. Bu aslında ülkemiz için önemli bir fırsat. Hem teknolojik dönüşüm var hem de sadece elektronikte değil, üretim tarafında Uzak Doğu’dan, Çin’den bizim bölgemize bir kayma var. Pandemi ve ticaret savaşlarının getirdiğim bir olgu bu. Bütün bunlar aslında ülkemiz için, dolayısıyla da bizim için önemli bir fırsat oluşturuyor. 2021’e gelirsek, 2021’in ilk dokuz ayını söyleyebiliyorum. Halka açık bir firmayız. Henüz bütün yılı açıklamadık. İlk dokuz ayda 2020'ye oranla %60 bir büyüme sağladık. Çip krizinin de üretimi aksattığını düşünürseniz ki sanıyorum çip krizi bizde 15 – 20 milyon dolar civarında bir geliri 2022’ye ertelememize neden oldu.
Karel İçin 2021 Yılı Nasıldı?
Karel’in 2021 Hedefleri Nasıl? Hedefler çerçevesinde bir büyümeden mi bahsediyoruz? Yoksa 2021’in başındaki hedeflerin üzerinde bir büyümeden mi?
2021 sonuna baktığımızda bütçemizi ve hedeflerimizi tutturduk ama çip krizi olmasaydı hedeflerin üzerinde bir noktada bitirecektir. %60 oranında Türk Lirası olarak gelirlerin artması, reel olarak büyümeyi gösteriyor. Benzer şekilde sene sonuna da yansıyacaktır. Tabii ki burada bir kayıp yok. 2021 yılında üretemediğimiz, teslim edemediğimiz ürünler büyük oranda 2022’ye kayıyor. Eğer çip krizi bir şekilde daha uzun süre devam etmezse 2022 muhtemelen daha başarılı bir yıl olacaktır.
Türkiye’de Çip Üretilebilir Mi?
Çip ciddi bir sıkıntı yarattı ve ihtiyaç var. Siz de bir teknoloji şirketisiniz. Türkiye çip üretimi konusunda bir şeyler yapabilir mi? Siz bunun içerisinde yer almak ister misiniz?
Bu konu daha önce de çok konuşuluyordu. Bu konu çip krizi ile gündeme gelmiş bir konu değil. Özellikle, savunma sanayisinde dışa bağımlılığı azaltmak için gündeme gelmiş bir konu. Savunma sanayisinde yerleşmede %80 seviyelerine ulaştık ama bu ürünlerin çoğunda yurt dışından gelen çipleri kullanıyoruz. Dolayısıyla, bir bağımlılık var. Çip üretimi dünyada büyük yatırım isteyen, çok uygun olmayan bir alan. Öyle görülüyordu. Çip kriz aynı zamanda bunun stratejik önemi olduğunu gösterdi. Dünyada otomotivdeki kayıp 2021 yılında sanıyorum ki 250 milyar dolar olmuş. Dolayısıyla ülkeler Uzak Doğu’ya bağlı kalmadan, kendi bünyelerinde, kendi ülkelerinde bu üretimi yapacak fabrikaları kurmak için yatırımlar yapmaya başladılar ancak bu yatırımlar milyar dolardan başlayıp, 20 – 30 milyar dolarlara kadar giden büyük yatırımlar. Türkiye’de bu yapılabilir ancak bir ölçeğin yakalanması lazım. Bununla ilgili büyük firmalar, gruplar, holdingler olduğunu duyuyoruz. Karel olarak bizim direkt konumuz olan, ilgilendiğimiz bir alan değil. Biz sonuçta çipleri kullanarak teknoloji üreten bir firmayız. Çip tasarlayıp çip üretmek ayrı bir alan oluyor ama Türkiye’de önümüzdeki dönemde bu tür yatırımların yapılması çok faydalı olacaktır diye düşünüyoruz.
Karel Otomotiv Sektörü’nde Hangi Firmalarla İş Birliği Yapıyor?
Siz farklı alanlarda da hizmet veriyorsunuz. Bunlardan bir tanesi de Türkiye’nin otomobili TOGG. Buradaki iş birliğiniz ne durumdadır? TOGG’un dışında başka otomobil firmalarıyla da iş birliği yapmanız planlarınızda var mı?
Tabii ki böyle yeni bir sektöre girdiğiniz zaman tek bir müşteri değil, uzmanlığınızı paylaşabileceğiniz birden çok müşteri olması daima daha sağlıklı ve doğrudur. Biz de o kapsamda TOGG’un dışında Tofaş, Isuzu, Türk Traktörle, farklı firmalarla ve sanırım otobüs firmalarıyla da ilişki içerisindeyiz.
Hizmet mi veriyorsunuz? Yoksa görüşmeler mi yapılıyor?
Otomotivde önce bir nominasyon alıyorsunuz. Yani, belirli ürünleri sizin tasarlamanız için bir ön anlaşma bu ama bağlayıcı değil. O tür nominasyonları Tofaş’tan ve TOGG’dan aldık. Diğer firmalarla tarafında yaptığımız birtakım somut projeler var. Örneğin, araç takip tarafında motor bilgilerinin takip edilmesi gibi. Mesela, Türk Traktör’ün güç dağıtım sistemini biz veriyoruz. Böyle farklı alanlarda çalışmalarımız var. Özellikle TOGG, 2023 yılı başında üretime başlayacağı için, bizim bilançomuzda da gelir olarak görünmüyor. Otomotiv projeleri biraz uzun soluklu projelerdir. Dolayısıyla, uzun zaman alıyor ancak TOGG’un şöyle bir avantajı var, TOGG güzel bir ekosistem oluşturuyor. Çünkü, kararları Türkiye yani TOGG kendisi veriyor. Halbuki diğer uluslararası ayağı olan firmalar, yurt dışından da onay almak durumundalar. O yüzden onlarda süreçler biraz daha uzun oluyor ama biz birden çok firmayla bu işin içinde yer alacağız ve muhtemelen 2023’ten itibaren otomotiv tarafında da bilançomuza yansıyan gelirlerimiz olacak.
Otomotiv Sektöründeki Faaliyetlerin Karel’in Bilançosuna Katkısı Nasıl Olacak?
TOGG’un ve ek iş birliklerinin bilançoya tahmini olarak ne kadarlık bir katkı sunmasını bekliyorsunuz?
Onun için yapılan birtakım projeksiyonlar var ama onları şu aşamada paylaşmak çok doğru olmayabilir. Çünkü, çok farklı konular etkiliyor bunu. Çip krizinden dolayı gecikmeler olabiliyor. Otomotiv firmalarının projeleri değişebiliyor. Onlar çok ciddi bir problem yaşıyorlar şu anda. Planları değişebiliyor, süreleri sarkabiliyor. Ancak şunu söyleyebilirim, önümüzdeki yıl başlayacak olan bu gelir ilk beş yıl içerisinde Karel’in gelirlerinde kayda değer bir paya sahip olacaktır.
Savunma Sanayiinde Hedefler Neler?
Artık otomobil dediğimiz şey teknoloji fuarlarında gösterilen bir durum. Yeni ekosistem, sizin de bir teknoloji şirketi olarak, bunun içerisinde daha fazla yer almanızı sağlıyor herhalde. Bir diğer önemli konu, savunma sanayisi. Savunma sanayisi içerisinde de varsınız. Geçtiğimiz günlerde Aselsan ve TEI ile beraber bir iş birliği yapmıştınız. Savunma sanayisi içerisinde durumunuz nedir? Buradaki projeleriniz, hedefleriniz ve bu alanın bütçe içerisindeki payı konusunda neler söylersiniz?
Savunma sanayii bizim önemli faaliyet alanlarımızdan birisi. Son dönemde de, son yıllarda da sürekli gelişen bir alan. Burada iki ayrı nokta var. Birincisi, Aselsan gibi büyük savunma sanayi firmalarına savunma sanayii tarafında elektronik üretim hizmeti veriyoruz. Bir de kendi yaptığımız, kendi özgün ürünlerimiz var. Bunları üretip Aselsan’a ve diğer firmalara satışını gerçekleştiriyoruz. Genelde savunma firmaları savunmada geliştirdikleri teknolojileri diğer alanlara aktarırlar. Uzay teknolojilerinde de öyledir. Bizde tam tersi oldu. Biz bir telekom firmasıyız. Telekom birikimimizi savunma alanında kullandık ve ağırlıklı olarak ilk etapta telekom ürünleriyle pazara girdik. Gemilerin iç haberleşme sistemleri, zırhlı araçların iç konuşma sistemleri gibi telekom ağırlıklı birçok ürünümüz var. Önemli bir bölümünü tamamladık. Şimdiki hedefimiz, pandemi de biraz daha izin verirse, tamamen yurt dışına odaklanmak ve yurt dışına enerji harcamak. Çünkü, orada ciddi bir fırsat var. Türkiye güzel ama belirli bir ihtiyacı var. Bizim ürünlerimiz teknolojik olarak yeterli ve fiyat olarak da uygun. Dolayısıyla yurt dışında alan bulabileceğimizi tahmin ediyoruz. Telekom ürünlerinin dışında neler var derseniz kısaca onları da söyleyeyim. Biz bir teknoloji firması olarak farklı alanlarda da araştırma geliştirme, ürün geliştirme yapabiliyoruz. Mesela Anka’nın motor kontrol birimini biz tasarladık, biz üretiyoruz. Hürkuş’un yedek uçuş göstergesini biz yapacağız. Bu tür projelerimiz var. Farklı projeler de var ama esas ağırlık haberleşme elektroniği diyebilirim. Önümüzdeki dönemde özellikle yurt dışındaki satışımızın büyüyeceğini, gelirlerimizin %20 - %30 seviyelerine çıkacağını tahmin ediyoruz.
Yurt dışındaki savunma sanayisi için mi yoksa Karel için mi söylüyorsunuz?
Toplam Karel için söylüyorum ama üretim tarafını da eklersek tüm gelirlerin içerisinde, %30 seviyesinde muhtemelen olacaktır. Son yıl sanıyorum %15 - %20 arası bir rakamdı. Bu yurt içi faaliyetlerinin payı. Yurt dışında henüz başlangıçtayız. Yurt dışında Bangladeş’e önceki yıl bir satış yaptık. Tam onu geliştirip fuarlara katılırken pandemiden dolayı hız kesmek durumunda kaldık. Bu yıl orada da birtakım gelişmeler olacak. Bu yıl yurt dışında almayı hedeflediğimiz, beklediğimiz projeler var.
Karel İhracatta Hangi Seviyede?
Karel’in ihracat gücü nasıl? İhracat anlamında iç ve dış olarak ayırdığımızda payı nedir ?
Şu anda üç alanda ihracatımız var. Bunlar; bizim esas çıkış noktamız olan telekom ürünleri yani telefon santralları, elektronik üretim ve savunma tarafı. Elektronik üretimde ciddi bir fırsat var. Çin’den üretimin kaymasıyla yurt dışı müşterilerinden süreklil talep alıyoruz. Üretim tesisimiz artık yetişemiyor. Muhtemelen 2023’te yeni bir fabrika devreye giriyor olacak. Bu sene adımları atılacak. Oran olarak %4 - %5’lerde. Oldukça düşük. Onun için bizim Karel olarak, hem savunma, hem telekom hem de üretim tarafında yurt dışı satışı geliştirmemiz gerek.
%4’lük payı çıkarma konusunda bir hedef var mı burada?
Bu hedefleri her ay koymak lazım. Bu yıl %7 - %8’lere erişebilirsek başarı olarak görürüz ama uzun vadede en az %30 - %40 seviyesine gelmek lazım diye düşünüyorum. Firmaların sağlam, rekabetçi olabilmeleri için mutlaka yurt dışına açılmaları gerekiyor.
İkinci bir fabrikadan bahsettiniz. Ne zaman tamamlanıyor fabrika? Buradaki üretim bandında ne olacak?
Şu anda üretim tesisimiz Ankara Organize Sanayi Bölgesi’nde 30 bin m2 kapalı alana sahip bir tesis. Yılda 16 – 17 milyon elektronik kart üretme kapasitesine sahip. Aynı yerin ikinci bölgesinde bir arazimiz var fakat onun altyapı çalışmaları henüz tamamlanmadı. Bu sene içerisinde o çalışmalar tamamlanacak diye ümit ediyoruz ve oradaki fabrikanın inşaatına başlayacağız. Bu ancak 2023’te devreye girecektir. Onun da 30 bin m2 iç alanı olan bir yatırımı olacak. İlk etapta hepsini yapmayabiliriz ama projelendirmesi öyle olacak. Dolayısıyla, bizim üretim kapasitemizi en az iki kat arttırıyor olacak. Elektronik üretim tarafında ciddi bir talep artışı var. En son Nokia ile bir üretim anlaşması yaptık.
İçeriği nedir?
Nokia’nın operatörlere verdiği birtakım ürünleri Türkiye’de yapacağız ama bu bir basamak. Nokia da dünyada birçok yerde üretim yaptırıyor. Türkiye’de de yaptırmak istiyor. Bunun için bize geldi. Bu, stratejik bir iş birliğinin başlangıcı. Yarın belki başka ürünleri Türkiye’ye değil yurt dışına göndereceğiz. Bu daha da güzel bir iş birliği, ihracat olacak bizim açımızdan.
5G Teknolojisiyle İlgili Neler Yapılıyor?
5G konusunda çalışmalarınız var mı?
Evet. Biz 5G projesinde Ulak’la birlikte, Ulak’ın alt yüklenicisi olarak yer aldık. Orada merkez şebekenin üç ana yazılım birimini biz geliştirdik. Şimdi de birtakım ek ürünler, ek yazılımlar, ek modüller ve baz istasyonlarının birtakım donanım ve yazılım parçaları konusunda Ulak’la beraber çalışıyoruz. 5G’nin farklı bir tarafı var. 5G aynı zamanda üretim tesislerinde, fabrikalarda, büyük kampüslerde lokal bir mobil ağ oluşturma yeteneğine sahip. Bu tür uygulamalar dünyada çok var şu anda. Avrupa’da birçok otomobil fabrikasında 5G ağı var şu anda. Çok hızlı olduğu için ve gecikme çok düşük olduğu için kullanılıyor. Bu tür uygulamaları Türkiye’de Ulak’la birlikte yapabiliriz diye düşünüyoruz. Önü açık bir teknoloji 5G. Bu işte akıllı yaşam verileri, nesnelerin interneti gibi kavramlar milyarlarca sensör anlamına geliyor. Yani, sürekli bilgi toplayan bir ağdan bahsediyoruz. Bu bilgiler de mobil olarak ancak 5G kapasitesine sahip mobil haberleşme teknolojileriyle bir merkeze gelebiliyor. Dolayısıyla 5G’nin önü çok açık. Şu anda 4.5G ve LTE birçok şeyi karşılıyor ama 5G de kaçınılmaz bir teknoloji. Yakında kullanıyor olacağız hepimiz.
Karel’in ödenmiş sermayesi 200 milyon TL. Bununla ilgili arttırma konusunda bir plan var mı?
Şimdiye kadar hep bedelsiz sermaye artırımı yaptık. O şekilde devam ediyoruz. Gerekli olduğu sürece, firmanın kendisini geliştirmesi için kaynakları kullandık ve dolayısıyla dağıtmadık. Önümüzdeki dönemde ihtiyaç olursa yine kendi kaynaklarıyla bu yatırımları yapacaktır. Ancak, kısa vadede bir sermaye artırımı bence görünmüyor. Daha yeni yaptık çünkü. Çok kısa vadede böyle bir ihtiyaç olacağını düşünmüyorum.
Şirketlerin bu son dönemde döviz açık pozisyonu çok sorgulanır ve konuşulur hale geldi. Karel’in bu konuda durumu nedir?
Biz o konuda çok dikkatliyiz. Sonuçta, elektronik üretim yapmak demek, maliyetlerinizin birçoğunu dövize bağlamak demek. Çünkü hammadde tamamen yurt dışından geliyor. Bizim satışlarımızın büyük bir kısmı dövize endekslidir. Büyük firmalardan müşterilerimiz var. Dolayısıyla, stoklarımızı, borçlarımızı ve kredilerimizi de dövize endeksli kullanıyoruz. Dolayısıyla karşılıklı eşleştiren bir mekanizma uyguluyoruz. Bu tür kur artışları bizi çok fazla etkilemiyor ama bir noktaya gelip dengede durması lazım. Büyük oynaklıklar iş yapmayı zorlaştırıyor. Birçok firma için durum aynı. Bizim için farklı bir durum yok ortada.
2022 Hedefleri Neler?
2022 ile ilgili aldığınız siparişleriniz ne durumda? 2022 ile ilgili büyüme hedefleriniz, beklentileriniz neler?
2022 ile ilgili bütçe çalışmaları tamamlanmak üzere. Çok detay veremem ama şunu söyleyebilirim. Yine reel olarak ciddi bir büyüme hedefliyoruz. Biraz da 2022’ye kaymış üretimlerden dolayı. Reel olarak dolar bazında önemli bir büyüme muhtemelen göreceğiz. Çip krizinin de ikinci yarıda biraz daha rahatlayacağı yönünde duyumlar alıyoruz. Umarım o şekilde olur. Bir de, son dönemde sadece bizim değil tüm firmaların genel bir problemi var. Teknolojinin bu kadar hızlı gelişmesi, tüm dünyada teknoloji geliştiren yetkin elemanlara olan ihtiyacı arttırdı. Avrupa’da %60 seviyesinde bulunamıyor. %60 genç nüfusumuz olmasına rağmen Türkiye’de de durum çok farklı değil. Türk lirasının değer kaybı da bunu tetikledi. Çünkü pandemide biraz uzaktan çalışmaya da alıştık. Yabancı firmalar bizim mühendislerimizin ne kadar değerli ve iyi olduğunu gördüler. Türkiye’de bu arkadaşların evden çalışmaları için kendilerine bir ekosistem oluşturmaya başladılar. Bu, teknoloji tarafında yetkin eleman bulmayı zorlaştırıyor. Bu, bütün dünyanın ve Türkiye’nin biraz daha fazla hissettiği bir gerçek. O taraflarda da dikkatli olmamız, çaba harcamamız gerekiyor maalesef. Ortam eskisi gibi değil. Teknoloji çok ön planda ve herkes teknoloji geliştiriyor. Dolayısıyla, global olarak onu geliştirecek olan gençlere duyulan ihtiyaç çok arttı. Bizim de buna ayak uydurmamız gerekiyor.
Bu yazıyı okuyanlar, bunları da okudu;
Katma Değerli Elektronik Üretimi
Yeni Kurulan Şirketlerin Teknoloji İhtiyaçları Nelerdir?
Hayatta Kalacak Şirketlerin Mutlaka Kullanacağı 7 Teknoloji
