Özgür Yazılım ve Açık Kaynak Kod yaygınlaşan ve gün geçtikçe önem kazanan yaklaşımlar. Buna rağmen kavramlar üzerinde yanlış veya eksik anlaşılmalar var. Bu yazıda Özgür Yazılım, Açık Kaynak Kod ve Kapalı Kaynak Kod kavramlarının aslında ne olduklarını kısaca anlatmaya çalışacağım.
Açık Kaynak Kod, yazılım ürününü oluşturan kodların herkes tarafından okunabileceğini, görülebileceğini, yazılımın tüm elemanları ile nasıl bir işleyişe sahip olduğunun incelenebileceğini ifade eder. Kapalı Kaynak Kod ise işlevini yerine getiren yazılımın nasıl bir yapısı olduğunun geçerli bir neden ile gizlenmesidir. Bu kapsamda kullanılan yazılım “çalıştırılabilir” bir bütündür. Nasıl bir iş akışı, nasıl bir yorumlama ya da dil kullanıldığı sadece sahibi tarafından bilinir, kullanıcıya verilmez, gösterilmez.
Bilinmesi gereken ikinci önemli ayrım da Özgür Yazılım (Free Software) ve Sahipli (Proprietary) Yazılım kavramlarıdır. Bir yazılım, üreten kişi ya da kurum tarafından Özgür Yazılım lisans modellerinden biri ile yayınlandığı zaman artık kamuya mal olmuş demektir. Herkes tarafından özgürce ve herhangi bir bedel ödemeden kullanılabilir. Hatta, lisansın uygun gördüğü şekillerde yazılım değiştirilebilir, geliştirilebilir, serbestçe paylaşılabilir ve dağıtılabilir. Bu felsefenin kurucusu olan Özgür Yazılım Vakfı (Free Software Foundation – FSF) tarafından duyurulan Genel Kamu Lisansı (GNU General Public License - GPL) en yaygın özgür yazılım lisans modellerinden biridir. Günümüzde GNU GPL, GNU FDL, Creative Commons, LGPL, AGPL, Mozilla, BSD vb. özgür yazılım lisans modelleri ile geniş bir yazılım çeşitliliği ve paylaşım oluşmuş durumdadır. Sahipli Yazılım kavramı da yazılımı üreten kişi veya kurumun belirlediği kurallar çerçevesinde kullanım haklarının verilmesidir. Genelde parasal bir bedel ödenen ve sadece kullanım hakkını satın alan kişinin kullanabildiği yazılım ürünleridir.
Her Özgür Yazılım açık kaynak kodludur, fakat tersi doğru değildir. Yani, her açık kaynak kodlu yazılım, Özgür Yazılım olmayabilir. Sahibi tarafından serbestçe kullanımına izin verilmiş olabilir, karşılığında parasal bir bedel istenmiyor da olabilir, ama sonuçta bir Özgür Yazılım lisansı altında dağıtılmayan yazılımdır. Sahibi olan kişi tarafından belirlenen bir yaşam ve kullanım süreci olacaktır.
“Free” kelimesi, beleş, parasız, ücretsiz anlamında değil, “Özgür” anlamında kullanılan bir terimdir. Bu tür lisanslar için, “copyright” yerine kinaye olsun diye “copyleft” terimi de kullanılır. Ayrıca özellikle vurgulamak gerekir ki “Özgür Yazılım”, asla “Korsan Yazılım” değildir. Bilakis, doğası gereği açıklık ve şeffaflık temellerini savunmaktadır. Herhangi bir sahiplik ya da bağımlılık olmadan ve parasal yükümlülükler taşımadan özgürce kullanılabildiği için kanunlara ve lisans anlaşmalarına aykırı bir kullanımı hiç bir zaman söz konusu olmayacaktır. Sonuçta her kişi özgür de olsa sahipli de olsa kullandığı yazılımın lisans şartlarına ve gereklerine uymak zorundadır.
Özgür yazılım lisanslarının temel amacı, yazılımın özgürlüğünün devam edebilmesini ve başkaları tarafından kapatılarak kamunun erişme, kullanma, değiştirme ve dağıtma hakkının gasp edilmemesi sağlamak içindir. Büyük yazılım üreticilerinin kendi sahipli yazılımlarının ticari haklarını koruma gayretleri gibi özgür yazılım lisansları da yazılımların özgürlüğünü korumaktadır. Sahipli yazılımlar gibi resmi hakları sunan ve bu şartlar altında kullanımı, dağıtımı, geliştirmesi ve paylaşılması yapılan lisans modelleridir.
Sonuçta, yazılım bir insan ürünüdür. Bir kişinin, bir ekibin ya da bir kurumun bilgi, emek ve katkısı ile ortaya çıkmış bu eserlerin hem hukuki haklarının korunması hem de özgürce paylaşılabilmesi Özgür Yazılım lisansları ile sağlanabilmektedir.
Daha Fazla Bilgi için: Özgür Yazılım Günleri, Linux Kullanıcıları Derneği
Bu Yazıyı Okuyanlar, Bunları da Okudu:
Özgür Yazılım Günleri 2012
İnternet Üzerinden Parfüm Koklamak…
Önemli Bir Tehdit: Heartbleed
