Doğal Dil İşleme, insanların kendi aralarında anlaşmak için kullandıkları dili insan-bilgisayar etkileşimini en üst düzeyde sağlamak ya da farklı dilleri kullanan insanlar arasında iletişimi güçlendirmeye çalışan bilim alanıdır. Bu gelişmeler ışığında bilgisayarlara insani özellikler kazandırılmaya çalışılır.
Peki NLP Olarak da Bilinen Doğal Dil İşlemenin Amacı Nedir?
Genel anlamı ile amacını bilgisayar ve insan iletişimi arasındaki boşluğu ortadan kaldırmak olarak tanımlayabiliriz. Bu gelişmeler sonucunda, bilgisayarların bizi anlamasını ve bizim onları anlamamızı kolaylaştırır. İnsanlar gibi bilgisayarların da ana dili vardır. Burada ki fark, onların dilinin tercüme edilmedikçe dilbilimsel açıdan bizim için hiçbir şey ifade etmeyen bir ve sıfırlardan oluşan ikili sayı sistemidir. Doğal Dil İşleme teknolojisi, bilgisayarlar ile insanların aynı dili konuşmasını sağlar.
Doğal Dil İşleme Teknolojisinin Tarihi
Doğal dil işleme teknolojisinin kökleri 1600'lü yıllara kadar dayanır. NLP’nin uygulanabilir örneklerinin ortaya çıkması için üç asırlık teknolojik gelişmenin beklenmesi gerekti.
NLP Sahneye Çıkıyor
1954’te gerçekleştirilen Georgetown IBM deneyi bu alandaki ilk önemli atılımdır. Türünün ilk örneği olan bu deney, 60’tan fazla Rusça cümlenin bilgisayarlar tarafından otomatik olarak tercüme edilmesini içeriyordu.
Bilgisayarlar Anlamayı Öğrendi
Yapay zeka teorisyeni ve bilişsel psikolog Roger Schank, 1969'da doğal dili anlamak için kavramsal bağımlılık teorisi modelini geliştirdi. Schank’in amacı, bilgisayarların gerçekte yazılan sözcükten bağımsız anlam okuması yapmasını sağlamaktı. Bu yaklaşım, cümlelerin bilgisayar sistemlerine nasıl girildiğine bakılmaksızın, anlamları aynı olduğu sürece yazılma şekillerinin önemli olmadığını makinelere öğretti.
1970’ler: Teknolojinin Hızlı Dönemleri
NLP araştırmacısı William A. Woods, 1970 yılında artırılmış geçiş ağını (ATN) tanıttı. Doğal dil girdisini temsil eden ATN, bilgisayarlara cümle yapısını karmaşıklıktan bağımsız olarak analiz etme kabiliyeti kazandırdı.
70’li yıllar programcıların kavramsal varlık felsefesinin (ontolojinin) geliştirmesiyle geçti. Bu çalışmalar, evrensel bir değişkenler kümesi içindeki kategorilerin ve ilişkilerin resmi temsilini ortaya koyarak bir standart geliştirmeyi amaçlıyordu.
NLP’de Yeni Dönem
Doğal dil işleme teknolojisi 80’lerin büyük bir bölümünde elle yazılmış kural tabanlı modellere dayandı. 80’lerin sonunda geliştirilen ilk makine öğrenimi algoritmaları, karmaşık el yazısı kural kümelerine benzeyen “eğer X ise Y” gibi şartlı kural mekaniklerine dayanan karar ağaçları olarak şekillendi. Bu NLP sistemleri, veri girişlerini önceki sistemlerden daha yüksek bir doğruluk düzeyinde değerlendiren istatistiksel modellere odaklandı.
Doğal Dil İşlemenin Altın Çağı
Günümüzde doğal dil işleme teknolojisini günlük hayatımızın birçok alanında görüyoruz. Yeni çağın teknolojik patlaması, NLP için her zamankinden daha fazla uygulamanın geliştirilmesine yol açtı. Doğal dil işleme, yapay zeka teknolojinin gelişimiyle doğru orantılı olarak işlevselliğini artırıyor.
Peki Doğal Dil İşleme Nasıl Uygulanır?
Doğal dil işleme süreçleri dilden dile değişiklik gösterir. Bilgisayar, önce kelimenin kökü üzerine gelen eklerle birlikte dönüşümüne bakar, buna kelime bilimi denir. Bundan sonra cümledeki kelimelerin dizilimine göre ne anlama geldiğini anlamaya çalışır buna söz dizim denir. Ardından cümlenin özünde anlatmaya çalıştığına bakar, buna semantic denir. Son olarak da cümlelerin bir araya gelerek ifade etmek istediğine bakar, bu da söylevdir. Özetle, bilgisayar kelime kökünü ayrı, kelimelerin dizilmesini ayrı, cümlenin ve söylevin anlamını ayrı inceleyerek konuşmanın bağlamını öğrenir ve bir anlam çıkarır.
Günümüzde doğal dil işleme problemlerinin çözümleri için derin öğrenme, makine öğrenmesi, istatiksel analiz ve kural tabanlı yaklaşımlar hibrit biçimde kullanılmaktadır. Üzerinde çalışılan problemler çok çeşitlilik gösterebilmektedir. Yazım yanlışlarının düzeltilmesinden, otomatik çeviri sistemlerine, dil öğrenimi uygulamalarından kişisel asistan uygulamalarına doğal dile değen her alanda doğal dil işleme devreye girmektedir.
Doğal Dil İşleme Kullanım Alanları
Son zamanlarda çok popüler olan metin madenciliği (text mining) de doğal dil işlemeye dahildir. Metin madenciliği sayesinde internette yığınlar halinde biriken düşünceyi işleyip anlam çıkarabiliyoruz. Bunun dışında doğal dil işleme konuşma tanımada kullanılıyor. Konuşma tanıma, otomatik dudak okuma gibi teknolojiler hem duyma engeli olanlara yardımcı olmak için, hem de gözetlemede kullanılıyor. Gizlilik ihlali olmaması adına CCTV kameralarda mikrofon bulunmuyor, fakat bazı hükümetler CCTV’lerden dudak okuyarak ortaya çıkacak bir güvenlik problemini engellemeye çalışıyor, tabii burada kişisel gizlilik mi kamu güvenliği mi etik dilemması da var.
Akıllı Sanal Asistanlar
Sohbet botları olarak da anılan bu sistemler, insanların konuştuğu veya yazdığı dili anlayarak, gerçekleştirilmek işlemlerde yardımcı olurlar. Cep telefonlarında kullanmaya başladığımız bu sanal asistan teknolojisi (Apple Siri, Google Asistan vb.) doğal dil işlemenin aktif araştırma konuları arasında yerini almaktadır.
Bilgi Getirimi ve Bilgi Çıkarımı
Google, Yandex, Bing gibi arama motorları doğal dil işlemenin en yoğun kullanıldığı bilgi getirimi sistemleridir. Bu sistemlerin, aramak istediğimiz bilginin ne olduğunu daha iyi anlamaları ve ihtiyacımız olan bilgiyi en uygun veri kaynaklarını bize getirmeleri için doğal dil işlemeciler sürekli yeni teknolojiler üzerinde çalışmaktadırlar.
Sosyal Medya Takibi
Büyük firmalar, idareciler ve karar vericiler aldıkları kararlarda, verdikleri reklamlarda, belirledikleri politikalarda düzenli kamuoyunun nabzını tutmaya ihtiyaç duyarlar. Sosyal medya takibiyle Facebook, Twitter gibi sosyal mecralarda yapılan yorumlar; doğal dil işleme yöntemleri ile analiz edilerek; kamuoyunun genel tepkileri, beğenileri veya memnuniyetsizlikleri takip edilebilmektedir.
Otomatik Çeviri Sistemleri
Farklı diller arasında otomatik çeviri yapan sistemlerdir. Günlük hayatımıza son hız giren bu teknoloji, doğal dil işlemenin önemli konuları arasında yerini almakta ve insanların hayatını kolaylaştırmaktadır.
Bu yazıyı okuyanlar, bunları da okudu;
2022 ve Sonrasında Takip Etmeniz Gereken 10 Yeni Teknoloji Trendi
Makinenizi Nasıl Eğitebilirsiniz?
Kuantum Bilişim ve Makine Öğrenimi Birbirini Nasıl Etkileyecek?
